Mayoz ve Eşeyli Üreme Konusu

Mayoz ve Eşeyli Üreme 18,017

Mayoz ve Eşeyli Üreme

► Mayoz bölünme; özel bir bölünme şeklidir.

► Eşeyli üreyen canlılarda üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar.

♦ Mayoz bölünme geçirebilecek olan hücreler;

♦ Sperm ana hücresi

♦ Yumurta ana hücresi

♦ Spor ana hücresi

♦ Mikrospor ana hücresi

♦ Makrospor ana hücresidir. Bu hücrelerin tamamı diploit (2n) kromozomludur.

Önemli Not: Tek hücreli ökaryot bir canlı olan paramesyum diploit kromozomludur. Konjugasyon (gen aktarımı) sırasında mayoz ile (n) kromozomlu gametler oluşturur.

► Sperm ve yumurta ana hücresi insan ve hayvanlarda spor ana hücresi çiçeksiz bitkilerde, mikrospor ve makrospor ana hücreleri ise çiçekli bitkilerin erkek ve dişi üreme sisteminde bulunur.

Önemli Not: Ayrıca bazı canlı türlerinde döllenme ile oluşan zigot sıradışı bir durum olarak mayoz bölünme geçirir. Örneğin; insanda sıtma hastalığını yapan plazmodium sporu (n) kromozomludur ve metagenez ile çoğalır. Eşeysiz üremesini mitoz ile insan vücudunda, eşeyli üremesini ise dişi anofel cinsi sivrisineğin sindirim sisteminde tamamlar. Sivrisineğin sindirim sisteminde bazı sporlar (n) gametlere dönüşerek döllenirler ve (2n) kromozomlu zigotu oluştururlar. Bu zigotun tekrar plazmodium sporunu oluşturması için mayoz geçirerek (n) kromozoma dönüşmesi gerekir.

► Eşeyli üreyen canlıların üreme sistemlerinde 2n kromozomlu eşey ana hücreleri bulunur.

► Birey üreme olgunluğuna ulaştığında (insanda ergenlik dönemi) bu hücreler mayoz geçirerek Gamet adı verilen üreme hücrelerine dönüşürler.

► Üreme hücreleri haploit (n) kromozomlu olup erkekte sperm, dişide ise yumurta hücresidir.

► Mayoz sonucu oluşan bu gametlerin kromozom sayısı ana hücrenin yarısı kadardır.

► Sperm ve yumurta hücresi döllenme ile birleşerek, yeni oluşan canlının ilk hücresi olan zigotu oluşturur.

► Mayoz; türde kromozom sayısını yarıya indirerek döllenme ile birlikte türdeki kromozom sayısının nesilden nesile sabit kalmasını sağlar.

► Mayoz ile oluşan gametlerin genetik yapısı ana hücreden farklıdır. Bu durum eşeyli üreyen canlılarda kalıtsal çeşitliliği sağlar.

► Mayoz; kesin kalıtsal çeşitlilik sağlayan bir bölünmedir.

► Mayoz ile yarıya inen kromozom sayısı döllenme ile tekrar iki katına çıkar.

► İnsan eşey ana hücresinde 2n = 46 kromozom bulunur. Bu hücrenin mayoz geçirmesi ile; n = 23 kromozomlu yumurta ya da sperm hücreleri oluşur. Bunların döllenmesiyle tekrar 2n = 46 kromozomlu zigot oluşur.

Mayoz Bölünmenin Özellikleri

► Üreme hücrelerinin oluşumunu sağlar.

► Canlı yaşamının belli dönemlerinde görülür.

► Eşeyli üremenin esasıdır.

► Türdeki kromozom sayısını yarıya indirir. (Mayoz ile kromozom sayısı yarıya inmeseydi döllenme sayısında kromozom sayısı her nesilde 2 kat artardı.)

► Mayoz geçirecek hücrelere eşey ana hücreleri denir. Bu hücreler kesin diploit (2n) olmak zorundadır. Yani sadece diploit bir hücre mayoz geçirebilir.

► Canlı eşeysel olgunluğa ulaştığında görülür.

► Kesin kalıtsal çeşitlilik sağlanır.

Mayozda Kalıtsal Çeşitliliği Sağlayan Olaylar

1. Homolog kromozomların rastgele dizilmesi ve rastgele ayrılması: Bu olay her mayozda gerçekleşir. Mayozda kalıtsal çeşitliliği sağlayan temel olaydır.

2. Crossing over görülmesi: Bu olay her mayozda olmaz. Çünkü crossing over genler aynı kromozom üzerinde yer alıyorsa gerçekleşir. Yani bağlı genlerde görülür. Genler farklı kromozomlar üzerindeyse bu olay gerçekleşmez. Crossing over olursa Mayoz II'de gerçekleşen kromatit ayrılması da çeşitliliği arttırır. Bu durumda mayoz sonucu oluşan dört hücrede birbirinden farklı olur. Crossing over olmazsa Mayoz I sonunda oluşan iki hücre birbirinden farklı olur.

► Mayoz dişilerin yumurtalıklarında, erkeklerin testislerinde görülür.

► 2n kromozomlu 1 hücreden; n kromozomlu 4 hücre oluşur. Bu hücreler kalıtsal olarak birbirinde ve ana hücreden farklıdır.

► Mayozun amacı; türde kromozom sayısını yarıya indirmektir. Gamet oluşumunu sağlamaktır.

1. Ünite Değerlendirme Soruları

Soru 1.

Aşağıda verilen ifadeleri dikkatlice okuyunuz. İfade doğru ise “D”yi, yanlış ise “Y”yi işaretleyiniz. Yanlış olan ifadelerin doğrusunu yanındaki kutucuğa yazınız.

Sorunun Cevapları:

1. Yanlış (Y) - Mitoz hücreli canlıların tümünde üremeyi sağlar. Doğrusu: Mitoz bazı tek hücreli canlılarda üremeyi sağlar.

2. Doğru (D) - Kanser hücreleri hücre döngüsünün kontrolünün bozulmasıyla oluşur.

3. Yanlış (Y) - Vejetatif üremede oluşan bireyler, kalıtsal olarak ana canlıdan farklıdır. Doğrusu: Vejetatif üreme eşeysiz üreme olduğu için oluşan bireyler, kalıtsal olarak ana canlı ile aynıdır.

4. Yanlış (Y) - Mitozda homolog kromozomlar ayrılmaz. Doğrusu: Mitozda kardeş kromatitler ayrılır.

5. Doğru (D) - Mayoz sonucunda 4 haploit hücre oluşur.

6. Yanlış (Y) - Eşeyli üremenin temeli mitoz değil, mayozdur. Doğrusu: Eşeyli üremenin temeli mayoz ve döllenmedir.

7. Yanlış (Y) - Eşeysiz üreme çeşitlerinden tomurcuklanma, bitkilerde en fazla görülen üreme şeklidir. Doğrusu: Eşeysiz üreme çeşitlerinden vejatatif ürme, bitkilerde en fazla görülen üreme şeklidir.

8. Doğru (D) - İnterfaz evresi mitoz ve mayozda görülen bölünmeye hazırlık evresidir.

9. Yanlış (D) - Bitki hücrelerinde sitoplazma bölünmesi boğumlanma ile gerçekleşir. Doğrusu: Bitki hücrelerinde sitoplazma bölünmesi ara lamel oluşumu ile gerçekleşir.

10. Doğru (D) - Tetrat ve sinapsis, mayozun profaz I safhasında görülür.

1. Ünite Değerlendirme Soruları

Soru 2.

Aşağıdaki cümlelerde verilen boşlukları doğru ifadeleri kullanarak tamamlayınız.

Aşağıda, verilen cümleleri doğru ifadelerle tamamladık.

1. Mitoz bölünme tek hücreli canlılarda üremeyi sağlar.

2. Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasındaki gen alışverişine krossing over adı verilir.

3. Eşeyli üremenin temeli mayoz ve döllenme olaylarının art arda gerçekleşmesidir.

4. Vücutlarında hem erkek hem de dişi üreme hücrelerini oluşturabilecek yapıları bulunduran bireyler hermafrodit bireylerdir.

5. Kromozomu oluşturan kardeş kromatitleri bir arada tutan yoğunlaşmış kromozom bölgesine sentromer denir.

6. Bir canlı hücrede bulunan genetik bilgiyi içeren DNA molekülünün tamamına genom adı verilir.

7. Canlılarda gelişmişlik düzeyi arttıkça rejenerasyon yeteneği azalır.

8. Hücre döngüsü interfaz ve mitotik evre olmak üzere iki evrede gerçekleşir.

9. Eşeysiz üremede düşük de olsa kalıtsal çeşitlilik vardır.

10. Hücre bölünmesinde DNA molekülünün kendini eşlediği evre interfaz evresidir.

Konuya Ait Videolar

Konuya Ait Sorular

Soru 1.
5654

Aşağıda insanların eşeyli üremesiyle ilgili bir görsel verilmiştir.

Görseldeki numaralı aşamaları açıklayarak bu aşamaların her birinin genetik çeşitlilik üzerindeki etkilerinin ne olacağını gerekçeleriyle yazınız.

(MEB 10.Sınıf 1.Dönem 2.Ortak Yazılı Örnek Sorusu)

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Açıklaması: - Erkek ve dişi bireylerin üreme organlarında bulunan üreme ana hücrelerinin mayoz bölünmesi sonucu dişi bireylerde yumurta erkek bireylerde ise sperm olan üreme hücresi oluşur. - Bir sperm hücresinin yumurta hücresiyle birleşmesiyle yani döllenmesiyle diploid zigot oluşturulur. - Zigotta geçirdiği mitoz bölünmeler sonucunda hücre sayısını artırır ve hücreler farklılaşarak yeni bireyi oluşturur. - Mayoz bölünmede krossing- over olayının gerçekleşmesi ve homolog kromozomların bağımsız dağılması yavru bireylerde genetik çeşitliliği artırır. - Döllenme olayında genetik açıdan birbirinden farklı üreme hücrelerinin birleşmesi genetik çeşitliliği artırır.

Soru 2.
5775

2n = 4 kromozomlu bir hücrenin mayoza ait bazı evreleri yukarıdaki şekilde gösterilmiştir. Buna göre;

a. Bu evrelerin isimlerini belirterek hangi önemli olayların gerçekleştiğini yazınız.

b. Verilen hücrelerin kromozom sayılarını yazınız.

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Açıklaması: a. I.Evre: Anafaz II → Kardeş kromatitler ayrılmıştır. Kromozom sayısı geçici olarak 2 katına çıkmıştır. II.Evre: Anafaz I → Homolog kromozom ayrılması gerçekleşerek kromozom sayısı yarıya inmiştir. Homolog kromozomların bu evrede ratsgele dağılması kalıtsal çeşitliliğe yol açar. III.Evre: Metafaz II → Kromozomlar hücrenin ortasında ekvator düzleminde tek sıra halinde dizilmiştir. b. I.Evre: n = 2 II.Evre: 2n = 4 III.Evre: n = 2

Soru 3.
5951

Eşeyli üreyen canlılarda tür içi kromozom sayısının nesiller boyu sabit kalmasını sağlayan olaylar nelerdir?

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Açıklaması: Mayoz bölünme ve döllenme

Soru 4.
5749

Mayoz bölünmenin I. aşamasında homolog kromozomlar arasında crossing over (kromozom parçası değişimi) gerçekleşebilir. Bu olay, genler aynı kromozom üzerinde yer aldığında meydana gelir ve genetik çeşitliliği artırır.

Soru: Crossing over olayı nedir ve bu olay mayoz sırasında genetik çeşitliliği nasıl sağlar?

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Açıklaması: Crossing over, homolog kromozomlar arasında gen değiş tokuşudur. Bu süreç, gametlerde farklı gen kombinasyonları oluşturur ve genetik çeşitliliği artırır.

Soru 5.
5943

Eşeyli üremenin genel özelliklerinden 5 tanesini yazınız.

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Açıklaması: Eşeyli Üreme ► Genellikle aynı türden farklı cinsiyetlere sahip iki bireyin üreme hücrelerinin birleşmesiyle olur. ► Üreme organlarında gametler mayoz ile oluşur. ► Dişi bireylerde oluşan gametlere yumurta, erkek bireylerde oluşan gametlere ise sperm adı verilir. ► Temelini; mayoz ve döllenme olayları oluşturur. ► Üreme hücrelerinin kalıtsal içeriğinin birleşmesine Döllenme denir. Döllenmede çekirdekler birleşir. ► Döllenme ile oluşan canlının ilk hücresine Zigot denir. ► Zigot; mitoz bölünmeler geçirerek, farklılaşma ve embriyonik gelişim ile yeni bir bireyleri oluşturur. ► Oluşan yavrular hem birbirlerinden hem de atalarından farklı kalıtsal özelliklere sahiptir. ► Döllenme olayında; gametler şansa bağlı olarak bir araya geldikleri için tür içinde kalıtsal çeşitlilik oluşur. Bu çeşitlilik değişen çevre koşullarına dayanıklılığı artırır.

Soru 6.
5996

Mayozun sonunda dört haploit hücre oluşur. Bu hücreler hem birbirlerinden hem de ana hücreden genetik olarak farklıdır. Bu çeşitlilik, mayoz sürecinde rastgele ayrılma ve crossing over olaylarının sonucudur.

Soru: Mayoz bölünmenin sonunda oluşan hücrelerin ana hücreden genetik olarak farklı olmasının nedeni nedir?

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Açıklaması: Mayoz sırasında homolog kromozomların rastgele ayrılması ve crossing over olayları, oluşan gametlerin genetik yapısının ana hücreden farklı olmasını sağlar.

Soru 7.
5861

Mayoz bölünme, eşeyli üreme sürecinde gametlerin oluşumunu sağlar. Bu süreç, yeni bireylerin oluşumunda kalıtsal çeşitlilik sağladığı için, değişen çevre koşullarına adaptasyon şansını artırır.

Soru: Eşeyli üremede mayoz bölünmenin rolü nedir ve bu süreç neden kalıtsal çeşitlilik sağlar?

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Açıklaması: Mayoz bölünme, gametlerin oluşmasını sağlar ve kromozom sayısını yarıya indirir. Bu süreçte kalıtsal çeşitlilik, homolog kromozomların rastgele dizilmesi ve crossing over ile sağlanır.

Soru 8.
6293

Bazı canlılar, hem eşeyli hem de eşeysiz üreme ile üreyebilirler. Bu canlılarda, eşeyli üreme genellikle kalıtsal çeşitliliği artırırken, eşeysiz üreme popülasyonu hızla artırarak türün devamlılığını sağlar.

Soru: Hem eşeyli hem de eşeysiz üreme yeteneğine sahip canlıların bu özelliklerinin avantajları nelerdir?

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Açıklaması: Eşeyli üreme, kalıtsal çeşitlilik sağlayarak çevresel değişikliklere uyum şansını artırırken, eşeysiz üreme popülasyonu hızla artırarak türün devamlılığını sağlar.

Soru 9.
6188

Mayoz bölünme, gametlerin kromozom sayısını yarıya indirir, böylece döllenme sırasında kromozom sayısı iki katına çıkarak türdeki kromozom sayısının sabit kalması sağlanır. Eğer mayoz olmasaydı, her döllenme sonrası kromozom sayısı artardı ve bu genetik dengeyi bozardı.

Soru: Mayoz bölünmenin döllenme ile ilişkisi nedir? Mayoz bölünme olmasaydı türlerde kromozom sayısının nasıl etkilenebileceğini açıklayınız.

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Açıklaması: Mayoz, kromozom sayısını yarıya indirir ve döllenme ile kromozom sayısı tekrar iki katına çıkar. Mayoz olmasaydı, her döllenme sonrası kromozom sayısı iki kat artardı, bu da türlerde genetik dengeyi bozar.

Soru 10.
6777

Eren, biyoloji dersinde eşeyli üreme çeşitlerinden birinin hermafrodit (erselik) olduğunu öğrenir. Hermafrodit canlıların hayatlarının bir döneminde erkek, bir döneminde dişi üreme hücreleri üretebildiğini ve bunun tür için avantajlarını merak eder. Hermafrodit canlıların yaşamlarının farklı dönemlerinde erkek ve dişi üreme hücreleri oluşturdukları bilgisine ulaşır.

Canlı için bu durumun avantajları nelerdir? Yazınız.

Doğru Cevap İçin Tıklayınız...

Açıklaması: Bu durum, aynı tür içindeki farklı bireylerle döllenmeyi mümkün kılarak genetik çeşitliliği artırır ve türün çevresel koşullara adaptasyonunu kolaylaştırır.

Mayoz ve Eşeyli Üreme

Mayozda Kalıtsal Çeşitliliği Sağlayan Olaylar

1. Ünite Değerlendirme Soruları

Sorunun Cevapları:

1. Ünite Değerlendirme Soruları

Soru 1.

Soru 2.

Soru 3.

Soru 4.

Soru 5.

Soru 6.

Soru 7.

Soru 8.

Soru 9.

Soru 10.