Sınıflandırma: Canlıların benzerlik ve farklılıklarına, ayrıca akrabalık derecelerine göre gruplandırılmasına sınıflandırma (sistematik) denir. Bu süreç, canlıların doğadaki ilişkilerini ve ortak özelliklerini anlamak için yapılan bilimsel bir çalışmadır.

Taksonomi: canlıların sınıflandırılması için gerekli olan, tüm kural ve kriterleri belirleyen biyolojinin alt bilim dalına Taksonomi denir.

► Taksonomi terimi, Yunanca "taksis" (düzenleme-sıralama) ve "nomos" (yasa) sözcüklerinin birleşiminden türetilmiştir.

► Taksonomi, canlıların doğru bir şekilde tanımlanmasını, adlandırılmasını ve sınıflandırılmasını sağlar.

► Bilimsel verilere göre dünya üzerinde yaşayan 8,7 Milyon canlı türü olduğu tahmin edilmektedir.

Sınıflandırmanın Amacı

► Canlı türlerini birbirinden ayırt edebilecek düzenli bir sistem oluşturmak.

► Canlıları, bilimsel kurallara göre gruplandırarak, doğayı daha kolay anlaşılır hale getirmek.

► Canlıların sınıflandırılması sonucu elde edilen bilgileri, o gruba dahil olan bireylerin tamamı için geçerli saymak. Böylece canlılar dünyasını daha kısa sürede anlamak.

► Herhangi bir canlı çeşidi ile ilgili elde edilen bilgileri paylaşarak aynı konudaki çalışmaların tekrarını önlemek.

► Bilim insanları arasında iletişim ve dil birliğini sağlamak.

► Biyolojik çeşitliliğin dünya üzerindeki dağılımının nasıl olduğunu anlamak.

► Ekolojik ve ekonomik kaynakları tespit etmek.

► Daha önce yaşamış ve nesilleri tükenmiş eski türler ile yeni türleri karşılaştırmak, aralarındaki akrabalık derecelerini belirlemek.

► Yeni bulunan türlerin tanımlanmasını ve adlandırılmasını kolaylaştırmak.

Sınıflandırmanın Tarihçesi

► Bilimsel anlamda canlıları ilk kez Aristo sınıflandırmıştır. (M.Ö.384 - 322)

► Aristo yaptığı sınıflandırmada; canlıları bitkiler ve hayvanlar şeklinde iki ana gruba ayırmıştır.

► Bitkileri; otlar, çalılar ve ağaçlar şeklinde yapı ve büyüklüklerine göre gruplamıştır.

► Hayvanlar ise; suda ve karada yaşayanlar ile uçanlar şeklinde sınıflandırmıştır.

► Aristo'nun yapmış olduğu bu ilk sınıflandırma yöntemine Yapay (Suni = Ampirik) Sınıflandırma denir.

Yapay Sınıflandırma: Bu sınıflandırmaya göre Arisyo canlıları şu kriterlere göre gruplandırmıştır.

♦ Canlıların morfolojik özelliklerini (renk, desen gibi dış görünüşlerini) dikkate almıştır.

♦ Canlıların analojik benzerliklerini (doku ve organlarının görev benzerliğini) dikkate almıştır.

♦ Canlılardaki Analog Organları dikkate almıştır.

Analog Organ

► Oluşum kökenleri farklı (embriyolojik ve filogenetik kökenleri) görevleri aynı olan organlara denir. Örnek; kuşun ve kelebeğin kanadı analog organdır. Çünkü kuş omurgalı kelebek ise omurgasız bir hayvandır.

► Aristo'nun yapmış olduğu Yapay Sınıflandırma bilimsel olarak günümüzde geçerli değildir. Ancak ilk sınıflandırma olması nedeni ile oldukça önemlidir.

Doğal (Filogenetik) Sınıflandırma

► Günümüzde geçerli olan, bilimsel verilere dayanan sınıflandırmadır.

► Bu sınıflandırma ile ilgili çalışmaları Carolus Linnaeus (Karl Linne) yapmıştır.

► Linnaeus; gruplama yaparken John Ray'in geliştirdiği tür kavramını dikkate alınmıştır.

► John Ray; tür kavramını ilk kez kullanan bilim insanıdır. Sınıflandırmada temel ve değişmeyen birimin tür olduğunu belirtmiştir.

► Linnaeus; sınıflandırmada derecelendirilmiş bir düzenin oluşturulması gerektiğini belirtmiş ve sınıflandırma basamaklarını oluşturmuştur. (Doğa sistemi eserinde belirtmiştir.)

► Türler için ilk kez İkili Adlandırma (Binomiyal Adlandırma) sistemini kullanmıştır.

Doğal Sınıflandırmada Dikkate Alınan Temel Kriterler

► Hücresel yapıların benzerliği (prokaryot, ökaryot)

► DNA ve protein benzerliği

► Embriyonik gelişim evrelerinin benzerliği

► Biyokimyasal özelliklerin benzerliği

► Anatomik ve fizyolojik benzerlikler

► Vücut simetrisinin benzerliği (asimetrik, radyal = ışınsal, bilateral vücut simetrileri gibi)

► Azotlu boşaltım atığı çeşitleri

► Beslenme şekilleri (ototrof, heterotrof vb.)

► Homolog organ benzerliği

Homolog Organ: Embriyonik kökeni aynı olan, yapı ve gelişimleri birbirine benzeyen aynı ya da farklı görevleri yerine getiren organlara Homolog Organ denir.

► Filogenetik sınıflandırmada doku ve organların kökeni (homolojisi) çok önemlidir. Örneğin;

♦ Balinanın ön yüzgeci

♦ Kurbağa, aslan, atın ön bacağı

♦ İnsanın kolu

♦ Kuşun kanadı, görevleri farklı olmasına rağmen kökenleri aynı olan homolog organlardır. Bu organlar benzer anatomik yapıya ve fizyolojik özelliklere sahiptir.

NOT: Farklı türler arasındaki homolog organ sayısı ne kadar fazla ise bu türler arasındaki akrabalık derecesi o kadar yakındır. Analog organ sayısı ne kadar fazlaysa akrabalık o kadar uzaktır.

Sınıflandırmada Kullanılan Kategoriler ve Bu Kategoriler Arasındaki Hiyerarşi

► Kategori; belirli bir düzene göre sıralanmış, belirli özellikler taşıyan ve buna göre adlandırılan sınıflandırma birimlerine denir.

► Filogenetik sınıflandırmada canlılar 7 farklı kategoride gruplandırılırlar.

► Belirli bir kategoriye dahil olan ve ortak özelliklere sahip bireylerin oluşturduğu topluluğa Takson denir.

► Taksonlar; sahip oldukları özelliklere göre belirli kategorilere yerleştirilirler.

► Sınıflandırma kategorilerinde (basamaklarında) kullanılan en küçük birim TÜR, en büyük birim ise ALEM'dir.

Tür:

♦ Ortak bir atadan gelen,

♦ Yapı ve görev bakımından benzer özellikler taşıyan,

♦ Doğal koşullarda çiftleştiklerinde kısır olmayan yavrular (verimli döller) verebilen bireyler topluluğuna Tür denir.

Aynı türde bulunan canlıların;

♦ Kromozom sayıları ve gen çeşitleri

♦ Beslenme şekilleri

♦ Üreme şekilleri

♦ Solunum şekilleri

♦ Boşaltım şekilleri

♦ Hücre yapıları vb.özellikleri aynıdır.

NOT: Ancak farklı tür canlıların kromozom sayıları aynı olabilir. Örnek: insan ve moli balığında 2n = 46 kromozom, tavuk ve köpekte ise 2n = 78 kromozom bulunur.

İkili (Binomial) Adlandırma Sistemi

► Bu sistem günümüzde türlerin adlandırılmasında kullanılan sistemlerin temelini oluşturur.

► İkili adlandırmada Latince dili kullanılır.

► Her bir tür için; iki isim kullanılır. Bunlardan biri cins ismi, diğeri ise tanımlayıcı ad olarak ifade edilir.

► Cins ismi tanımlayıcı adla birlikte Tür adını oluşturur. 

Örneğin; Homo     sapiens  (insan türü)

           Cins Adı   Tanımlayıcı Ad

             |                         | 

                  TÜR ADI

► Tanımlayıcı ad bir türün özelliğini belirten sıfat olup o türü tanımlamak için tek başına yeterli değildir. Çünkü birbirinden farklı türlerin tanımlayıcı adı aynı olabilir. Örneğin;

♦ Passer domesticus (Bayağı serçe)

♦ Felis domesticus (Ev kedisi)

► Ancak cins adları aynı olan türler akrabadır. Örneğin;

♦ Felis leo (Aslan)

♦ Felis tigris (Kaplan)

♦ Felis domesticus (Ev kedisi)

(Aynı sülalede bulunan insanların soyadları cins adı olarak, isimleri ise tanımlayıcı ad olarak düşünülebilir.)

İkili Adlandırmada Yazım Kuralları

► Türlerin adlandırılmasında latince dili kullanılır.

► Cins adının ilk harfi büyük, diğer harfleri küçük yazılır.

► Tanımlayıcı adın bütün harfleri küçük yazılır.

► Tür ve cins adları yazılırken eğik (italik) yazı karakteri kullanılır ya da altı çizilir.