Konu Detayı Sayfası
Duyu Organlarının Yapısı ve İşleyişi
Duyu organları, çevremizdeki çeşitli uyarıcılara (ışık, ses, dokunma, tat, koku) tepki veren ve bu bilgileri sinir sistemine ileten yapılar olarak işlev görür. İnsan vücudu, beş duyuyu (görme, işitme, dokunma, tatma, koku alma) sağlayan çeşitli duyu organlarına sahiptir. İşte bu duyu organlarının temel yapısı ve işleyişi:
Görme (Gözler):
İşitme (Kulaklar):
Dokunma (Deri ve Duyu Receptorleri):
Tatma (Dil):
Koku Alma (Burun ve Koklama Duyusu):
Duyu organlarının yapısı ve işleyişi, çevresel uyarıcılara duyarlı oldukları için vücudumuzun çevresini keşfetmemize ve çevremizle etkileşime girmemize olanak tanır. Bu duyu organlarının sağlıklı işlevi, vücudumuzun çevresel değişikliklere uyum sağlamasına ve hayatta kalmasına yardımcı olur.
Reseptörler
Duyu organlarında çeşitli uyarıları almak için özelleşmiş hücrelere Reseptör denir. Dış çevreden gelen uyarıları alanlarına Dış Reseptör, iç çevreden gelen uyarıları alanlarına ise İç Reseptör adı verilir.
Deride sıcak ve soğuğu algılayan reseptörler dış reseptördür. Kan basıncı, vücut sıcaklığı, kandaki su miktarı gibi özellikleri algılayan reseptörler ise İç Reseptördür.
DERİ
Deri, dokunma duyusu organıdır. Yapısında epitel doku ve bağ doku olmak üzere iki çeşit doku bulunur. Üst deri ve alt deri olmak üzere iki kısımda incelenir.
Epitel Doku
Vücudun dışını kaplayan, vücut içindeki boşlukları ve organları çevreleyen dokuya denir. Hücrelerinin arasında kan damarı ve sinirler bulunmaz. Mekanik yaralanmalara ve hastalık yapıcı etkenlere karşı vücudu korur, sıvı kaybını azaltır.
Bez ve Duyu Epiteli
Bez Epiteli, Salgı üreten epitel dokudur. Tükürük, ter, gözyaşı gibi dış salgılar, tiroksin ve insülin gibi hormonlar salgı epiteli tarafından salgılanır.
Duyu Epiteli, Duyu organlarının yapısında bulunur. Aldığı uyartıları duyu sinirlerine iletir. Dildeki tada duyarlı reseptörler epitel hücresidir.
Örtü Epiteli
Tek Katlı Örtü Epiteli: Yassı, kübik ve silindirik tipleri vardır. Yassı epitel kılcal damarlarında, kübik epitel böbrek üstü tübüllerinde, silindirik epitel ise bağırsakların iç yüzeyinde (emilim yapılmasını sağlar) bulunur.
Çok Katlı Örtü Epiteli: Kendini hızla yenileyebilen bir dokudur. Vücudu örten deride, anüste ve mesanede bulunur.
Bağ Doku
Temel Bağ Dokunun Lifleri
Kollajen Lifler, Mekanik etkilere karşı dirençli olan liflerdir. Çekilmeye karşı dayanıklıdır. Tendonlarda bol miktarda bulunur.
Ağsı (Retiküler) Lifler, Doku ve organların etrafını sararak onlara desteklik sağlar. Dalak, lenf düğümleri ve karaciğerde vardır.
Elastik Lifler, Lastik gibi uzayabilen lif çeşididr. Deriye esneklik kazandırır ve alveoller ile kan damarlarının yapısına katılır.
Temel Bağ Dokunun Görevleri
Temel Bağ Dokunun Hücreleri
Fibroblast Hücreleri, Bağ dokunun ara maddelerini ve liflerini sentezleyen hücrelerdir.
Makrofaj Hücreleri, Vücuda giren mikroorganizmaların yok edilmesinde görev yapan hücrelerdir.
Plazma Hücreleri, Antikor (savunma proteinleri) sentezlenmesinde görev yapan hücrelerdir.
Mast Hücreleri, Heparin ve histamin salgılar. Heparin kanın damar içinde pıhtılaşmasını engeller. Histamin kılcal damar geçirgenliğini artırır. Heparin bir polisakkarittir.
Melanositler, Sitoplazmadaki melanin pigmentleri sayesinde bulundukları dokuya renk veren hücrelerdir.
Vitiligo, deride pigment kaybından kaynaklanan, beyaz alanların görüldüğü bir deri hastalığıdır. Vitiligo hastalığında vücut kendi melanosit hücrelerin karşı antikor üretir (otoimmün hastalık). Yüz, dudak, el, kol ve bacak gibi vücudun herhangi bir kısmında beyaz alanların oluşmasına neden olabilir.
Üst Deri (Epidermis)
Alt Deri (Dermis)
Canlı hücrelerden oluşan bir tabakadır. Yapısında kan damarları, sinirleri kıl kökleri, yağ bezleri, ter bezleri, lifler (elstik ve kollajen lifler), düz kaslar ve duyu almaçları bulunur.
Ter Bezleri, Dudak ve gö kapağı dışında bütün vücut kısımlarında bulunur. Derinin vücut sıcaklığını düzenlemesi ve boşaltıma yardımcı olması ter sıvısı ile sağlanır.
Yağ Bezleri, Salgılarını kıl keseçiğine vererek derinin yumuşak kalmasını sağlar. Alın, başın saçlı kısmı ve burunda çok sayıda yağ bezi vardır.
Alt Derideki Almaçlar
Serbest Sinir Uçları, Ağrı duyusunun algılanmasını sağlayan bu hücreler dokunmaya, aşırı sıcağa ve iltihaplanmaya duyarlıdır.
Meissner Cisimcikleri ve Merkel Diskleri, Parmak ucu ve dudaklarda çoktur. Dokunmada görev alır.
Termoreseptör, Krause cisimciği soğuğu, Ruffini cisimciği sıcağı algılar.
Pacini Cisimciği, Ayak tabanında yoğun olarak bulunur ve basınca duyarlıdır.
Tat Duyusu Dil
Koku Duyusu
Görme Duyusu Göz
Göz küresi dıştan içe doğru Sert Tabaka, Damar Tabaka ve Ağ Tabaka olmak üzere üç tabakadan meydana gelir.
Sert Tabaka (Sklera, Göz Akı)
Damar Tabaka (Koroid)
İris ve Göz Bebeği
Göz Merceği ve Göz Uyumu
Çubuk Hücreler
Koni Hücreleri
Sarı Benek ve Kör Nokta
Görme Olayı
IŞIK → KORNEADA IŞINLAR KIRILIR → IŞINLAR GÖZ BEBEĞİNDEN GEÇER → IŞINLAR GÖZ MERCEĞİNDE BİR KEZ DAHA KIRILIR → CAMSI SIVI → IŞINLAR RETİNA ÜZERİNE DÜŞER VE TERS GÖRÜNTÜ OLUŞUR → SARI BENEKTEKİ KONİ VE ÇUBUK HÜCRELERİ UYARILIR → GÖRME SİNİRLERİ İLE İMPULS ÖNCE TALAMUSA SONRA GÖRME MERKEZİNE TAŞINIR → BEYİNDE NET VE DÜZ GÖRÜNTÜ OLUŞUR.
Göze Yardımcı Yapılar
Kaşlar ve Kirpikler: Gözü güneş ışınlarından korur, yabancı maddelerin ve alından gelecek terin göze kaçmasını engeller.
Göz Kapakları: Gözü yabancı madde ve darbelerden korur.
Gözyaşı Bezleri: Gözyaşı gözün nemli kalmasını sağlar. Mikroplar gözyaşında bulunan lizozom enzimi sayesinde yok edilir.
Glokom, Katarakt ve Şaşılık
Glokom: Camsı sıvının fazlasını atan kanal tıkanırsa glokom denilen rahatsızlık oluşur. Göz basıncı artar, retina zarar görür ve körlük ortaya çıkar.
Katarakt: Göz merceğinin saydamlığını kaybetmesi sonucu oluşur. Ameliyatla düzeltilir.
Şaşılık: Gözü hareket ettiren kasların uzun veya kısa olması sonucunda oluşur. Ameliyatla düzeltilebilir.
Astigmat ve Presbitlik
Astigmat: Göz merceği ya da korneada oluşan düzensiz kavisler nedeniyle görüntü sarı lekeye bulanık olarak düşer. Net görüş, silindirik mercek ile sağlanır.
Presbitlik: Yaşlanma ile göz merceği esnekliğini kaybeder. Yakın net görülemez. İnce kenarlı mercek ile normal görüş sağlanır.
Miyop
Hipermetrop
Ön Oda, Arka Oda ve Karanlık Oda
Ağ Tabaka (Retina)
Kulak
Kulak üç kısımdan oluşur.
1. Dış Kulak
2. Orta Kulak
3. İç Kulak
İşitme ile İlgili Yapılar
Kohlear Kanalın tabanında işitme reseptörü olan Corti (Korti) organı bulunur.
İşitme Olayı
Denge
1. Yarım Daire Kanalları
NOT-1: Dönerken aniden durulursa sıvı hareketi devam edeceğinden baş dönmesi bir süre devam eder.
NOT-2: Yarım daire kanalları; dönme, hızlanma, yavaşlama gibi hareketlerde vücut pozisyonunun korunmasını sağlayan Dinamik Dengeyi sağlarlar.
2. Kesecik ve Tulumcuk
1729
2075
1749
1584
1538
Miyop göz kusuruyla ilgili olarak, I. Kalın kenarlı mercek ile düzeltilmesi sağlanır. II. Yakını iyi uzağı bulanık olarak görür. III. Görüntü retinanın önüne düşer. IV. Mutasyon sonucu ortaya çıkar. özelliklerinden hangileri söylenebilir?
A. I ve IIDoğru Cevap: D
Açıklaması: Miyop göz kusurunda görüntü retinanın önüne düşer. Bu görüntünün retinaya yönlendirilmesi için kalın kenarlı mercek kullanılır. Miyop göz kusuru mutasyon sonucu çıkan bir hastalık değildir. Bu göz kusurunda yakın normal göründüğü halde uzak bulanık görünür.
Gözü oluşturan yapılar ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A. Kornea; göze gelen ışığın ilk olarak kırılmasını sağlar.Doğru Cevap: E
Açıklaması: Sorunun doğru cevabı E şıkkıdır.
İnsan gözünde bulunan bazı yapılar şekilde gösterilmiştir. Gözde koni reseptörlerin en fazla oranda bulunduran (I) ve göz bebeği açıklığının değişmesini sağlayan (II) kısımlar, aşağıdakilerden hangisinde doğru harfler ile eşleştirilmiştir. I II
A. Z YDoğru Cevap: B
Açıklaması: Koni reseptörleri ağ tabakada yer alan sarı benek üzerinde en fazla oranda bulunur (S Yapısı). Göz bebeği açıklığının değişmesini irisin yapısında bulunan düz kaslar sağlar (X Yapısı)
Aşağıdaki organ çiftlerinden hangisinde kemoreseptörler bulunur?
A. Göz - KulakDoğru Cevap: C
Açıklaması: Gözde fotoreseptör, kulakta ise mekanoreseptör vardır. Deride termoreseptör, mekanoreseptör ve acıyı algılayan serbest sinir uçları bulunur. Burun ve dilde ise kimyasal uyarıların algılanmasını sağlayan kemoreseptör çeşitleri vardır.
Burnun özellikleri ve koku alma duyusuyla ilgili olarak verilen aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
A. Soluma ile alınan havanın ısıtılmasını ve tozlardan temizlenmesini sağlar.Doğru Cevap: E
Açıklaması: Burun içindeki kıllar ve mukus, solunan havadaki toz ve kirleri tutar. Hava burun içindeki kılcal damarların ısısı sayesinde ısıtılır ve mukus sayesinde bir miktar nemlendirilir. Burun boşluğunun üst tarafında koku alma alanı olan sarı bölge bulunur. Sarı bölgede koku almayı sağlayan koku almaçları bulunur. Koku alma almaçlarının aksonları koku alma soğancığı ile bağlantılıdır.
Kulakta bulunan yapılardan birisi şekilde gösterilmiştir. Yapıyla ilgili olarak, I. İç kulakta bulunur. II. Dengenin sağlanmasında etkilidir. III. Vücudun dönme hareketini algılar. ifadelerinden hangileri doğrudur?
A. Yalnız IDoğru Cevap: D
Açıklaması: Vücudun dengesinin sağlanmasında iç kulakta bulunan tulumcuk, kesecik ve yarım daire kanalları etkilidir. Kesecik ve tulumcuk yer çekimine karşı vücudun duruşunu, yarım daire kanalları ise dönme hareketini algılar. Şekilde verilen yapı tulumcuktur. Tulumcuk iç kulakta yer alır. İçindeki jelatinimsi maddede otolit taşları bulunur. Vücudun konumu değiştiğinde bu taşlar hareket eder ve duyu hücrelerine basınç yapar.
İnsan gözüyle ilgili; I. Merceğin ileri - geri hareketiyle göz uyumu sağlanır. II. Görüntünün retina önüne düşmesi durumunda, oluşan görme kusuru, kalın kenarlı bir mercekle giderilir. III. Kırılma sonucu retinaya ulaşan ters görüntü, sinirlerle beyne iletilir ve doğru görme gerçekleşir. IV. A vitamini alacakaranlıktaki görme olayında etkilidir. ifadelerinden hangileri doğrudur?
A. Yalnız IIIDoğru Cevap: E
Açıklaması: Göz uyumu, merceğin ileri geri hareketi ile değil, kalınlığının değişmesi ile sağlanır. Görüntünün retina önüne düşmesi durumunda oluşan görme kuuru (Miyop), kalın kenarlı bir mercekle giderilir. Kırılma sonucu retinaya ulaşan ters görüntü, sinirlerle beyne iletilerek doğru görme gerçekleşir. Işığın algılanması ve görmeyi sağlayan pigmetlerin öncül maddesi A vitaminidir. A vitamini eksikliğinde gece körlüğü adı verilen hastalık oluşur.
Bir süre kendi etrafında dönen bir insanın sandalyeye oturduktan sonra baş dönmesi hissinin devam etmesinin nedeni aşağıdakilerden hangisidir? (ÖSYM Sorusu)
A. Yarım daire kanallarındaki sıvının hareketinin devam etmesiDoğru Cevap: A
Açıklaması: Vücut ve vücutla birlikte baş dönüş hareketi yaptığında veya ileriye, geriye ya da sağa, sola büküldüğünde yarım daire kanalları içindeki endolenf sıvısı hareket eder. Bu süreçte insan birden dursa bile yarım daire kanallarının içinde bulunan hareket halindeki endolenf sıvısı hemen duramaz. Bu nedenle baş dönmesi bir süre daha devam eder.
Temel bağ doku insan vücudunda; I. Mikroorganizmalara karşı vücudun savunulması, II. Kanın, hasar görmüş kılcal damar içinde pıhtılaşması, III. Gözde ışık yansımalarını engelleyerek net görüntü oluşması, IV. Çevreden alınan bilginin işlenerek değerlendirilmesi işlevlerinden hangilerinde rol oynar?
A. Yalnız IDoğru Cevap: C
Açıklaması: Temel bağ dokusu hücrelerinden makrofajlar, yabancı mikroorganizmaları fagositozla etkisiz hale getirir. Plazma hücreleri ise antikor üreterek vücut savunmasına katkı sağlar. Damar tabaka melanin pigmenti içerdiği için gözün içi karanlık bir oda haline gelir ve ışık yansımalarını engelleyerek net görüntü oluşmasını sağlar. Mast hücreleri heparin üretir. Heparin kanın pıhtılaşmasını engelleyen bir maddedir. Çevreden alınan bilgilerin işlenerek değerlendirilmesi sinir sistemi hücreleri tarafından gerçekleştirilir.
Aşağıdaki şekilde gözün yapısı verilmiştir. Şekilde verilen numaralı yapıların görevleri ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
Doğru Cevap: D
Açıklaması: I ile gösterilen kısım korneadır. Kornea ışığın kırılmasını sağlar. II ile gösterilen göz bebeği ışığın içine girdiği kısımdır. III göz merceği olup uzak ve yakına bakma durumuna göre göz uyumunu sağlar. IV ağ tabaka yani retinayı gösterir. Bu kısmın görevi ışık uyartılarını algılamaktır. Bu uyarılar görme sinirleri (V; Kör Nokta) ile beyindeki görüntü merkezine iletilir.
Öğrencilerimizin TYT (Temel Yeterlilik Testi) ve AYT (Alan Yeterlilik Testi) gibi sınavlara hazırlanırken kullanabilecekleri bilgileri sunuyoruz. Biyoloji konularında güçlü bir temel oluşturmak ve sınav başarınızı artırmak için doğru adrestesiniz!
Efeler-Aydın
info@biyolojihikayesi.com
................
©
Biyoloji Hikayesi.
All Rights Reserved.
Designed by
Biyoloji Hikayesi
Distributed By:
Hamza EROL